Poniższa lista uwzględnia wszystkie znane mi (albo namacalnie, albo ze słyszenia) pozycje, którymi warto się zainteresować. Nie ma na niej absolutnie każdej możliwej publikacji (dotyczy to przede wszystkim słowników), bo samych słowników znalazłoby się co najmniej kilkadziesiąt.

Słowo otuchy! Gdyby spróbować kupić wszystkie pozycje z tej listy, to zostałoby to okupione solidną porcją krokodylich łez. Płakalibyście wy (ze względu na konieczność znalezienia miejsca na te pozycje, a wiele z nich może z powodzeniem służyć jako narzędzie mordu), płakałby kurier i listonosz, w końcu płakałby wasz portfel. Na sam początek warto zaopatrzyć się w kilka ważniejszych pozycji (słownik ortograficzny, słownik ogólny, coś o interpunkcji oraz gramatyce i oczywiście obowiązkowo Wolański). Na dalsze zakupy przyjdzie czas.

Ostatnia aktualizacja: 03.04.2021 r. Dopisane pozycje (od momentu ostatniej aktualizacji) będą oznaczane kolorem zielonym.

Pozycje niepolecane są oznaczane przekreśleniem i kolorem czerwonym.

Najważniejsze słowniki (ogólne)

Słowniki, przynajmniej ich część, można dostać np. na Allegro za psie pieniądze, ale nie zawsze będzie to inwestycja sensowna. Śmiało można darować sobie wszelkie „szkolne” słowniki ortograficzne – dla redaktora będą miały niemal zerową wartość (chyba że komuś się stół chwieje), powinno się też unikać starszych słowników ortograficznych i słowników poprawnej polszczyzny. Niestety (albo i stety) reguły ortografii i interpunkcji co jakiś czas się zmieniają (ostatnie większe zmiany miały miejsce stosunkowo niedawno, bo w 2016 roku), więc wydania sprzed kilkudziesięciu czy nawet kilkunastu lat mogą wprowadzać w błąd. No i w przypadku słowników rozmiar ma znaczenie – im więcej tomów (i im bardziej są one obszerne), tym więcej haseł, nie ma sensu kupować jednotomowych słowników.

  • Wielki słownik języka polskiego PWN, t. I–V, red. zbiorowa – zdecydowanie najważniejszy słownik w pracy redaktora, niestety także najmniej poręczny i najdroższy. Dostępna jest również znacznie wygodniejsza wersja elektroniczna w postaci aplikacji, ale też kosztuje swoje. Z drugiej strony nie wyobrażam sobie sprawdzania kilku haseł po kolei w tak dużych i ciężkich książkach, a co dopiero zabrania ich ze sobą np. w podróż.
  • Wielki słownik ortograficzny PWN z zasadami pisowni i interpunkcji, red. Edward Polański, 2018 – także dostępny w wersji elektronicznej.
  • Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, Andrzej Markowski.
  • Słownik wyrazów trudnych i kłopotliwych PWN, Mirosław Bańko.
  • Słownik dobrego stylu, czyli wyrazy, które się lubią, Mirosław Bańko.
  • Praktyczny słownik łączliwości składniowej czasowników polskich, Stanisław Mędak – słownik sam w sobie przydatny (i dostępny w wersji elektronicznej!), choć jego przewaga nad słownikami internetowymi (w których znajdują się praktycznie wszystkie tego typu informacje) to przede wszystkim sporo przykładów.
  • Wielki słownik wyrazów obcych PWN, praca zbiorowa.
  • Słownik współczesnego języka polskiego, red. Bogusław Dunaj.

Słowniki internetowe

Nie ma ich wiele, ale są zaskakująco pomocne.

  • Słownik Języka Polskiego (https://sjp.pwn.pl).
  • Wielki słownik języka polskiego (https://wsjp.pl), kier. projektu: Piotr. Żmigrodzki – słownik internetowy, bardzo praktyczna ściągawka, hasła zawierają odmiany, frazeologizmy, połączenia wyrazowe i inne przydatne informacje.
  • Słownik gramatyczny języka polskiego (http://sgjp.pl) – węższy zakres informacji niż w wyżej wymienionym słowniku, ale dużo więcej informacji o tym, jaką częścią mowy jest dany wyraz lub jak go odmieniać.
  • Dobry słownik (https://dobryslownik.pl) – w wersji podstawowej (bezpłatnej) niekoniecznie przydatny (ale trzeba przyznać, że jest tworzony na bieżąco i można znaleźć informacje o stosunkowo nowych słowach lub wyrazach obcych), dużo bardziej funkcjonalny po wykupieniu abonamentu (około 80 zł rocznie, więc niewielka kwota w skali miesiąca).
  • Uniwersalny słownik języka polskiego (https://usjp.pwn.pl) – drugi płatny słownik, ale z ręką na sercu przyznaję, że nigdy z niego nie korzystałem.
  • Słownik skrótów i skrótowców (http://lpj.pl/skroty.htm).
  • Słownik synonimów (https://synonim.net) – należy korzystać z tego bardzo ostrożnie, kontekst użycia słowa jest kluczowy.
  • Słownik związków frazeologicznych (http://frazeologia.pl).
  • Słowniczek interpunkcyjny (http://www.prosteprzecinki.pl) – tak naprawdę znaleźć można tu nie tylko informacje o podstawach interpunkcji, ale generalnie to świetne kompendium wiedzy na ten temat i podręczna ściąga.
  • Wikisłownik (https://pl.wiktionary.org) – pierwszy słownik tworzony przez społeczność, raczej dokładny (ale warto zachować ostrożność). Dużym plusem jest zestawienie naprawdę wielu informacji na jednej stronie (odmiana, tłumaczenia, holonimy, kolokacje – oczywiście mniej popularne słowa nie będą opracowane aż tak dokładnie).
  • Słownik SJP.PL (https://sjp.pl) – słownik również tworzony przez społeczność (tutaj użytkownicy serwisu kurnik.pl). Niektórzy używają go jako kompilacji słowników, tj. do sprawdzenia, czy dane słowo w ogóle istnieje (sam uważam SJP za dziurawy niczym ser szwajcarski, więc nie polecam), ale absolutnie nie polecam do weryfikacji czegokolwiek, w praktyce nadaje się on wyłącznie do gry w Literaki (odpowiednik Scrabbli) we wspomnianym serwisie.

Inne słowniki

W tej sekcji znajdują się słowniki, które nie są kluczowe w codziennej pracy redaktora, ale na pewno się przydadzą. Nie będę umieszczał tu słowników naprawdę niszowych (np. dotyczących gwary historycznej jakiegoś regionu).

Obszerną listę słowników, także tych, które nie znalazły się poniżej, można znaleźć na stronie Uniwersytetu Śląskiego: http://www.poradniajezykowa.us.edu.pl/index.php?action=slowniki

  • Nowy słownik języka polskiego PWN, Elżbieta Sobol.
  • Uniwersalny słownik języka polskiego, t. 1–6, Stanisław Dubisz.
  • Słownik nazw własnych: ortografia, wymowa, słowotwórstwo i odmiana, Jan Grzenia.
  • Słownik wymowy i odmiany nazwisk obcych, Jerzy Bartmiński, Izabela Bartmińska.
  • Słownik języka polskiego, t. I-XI, red. Witold Doroszewski – dość stary słownik, w wersji papierowej niestety bardzo niepraktyczny (jedenaście tomów!), raczej nie przydaje się w codziennej pracy, ale zawiera sporo słów, które nie są już notowane w nowszych słownikach. Na szczęście wszystkie hasła dostępne są na stronie SJP pod tym adresem.
  • Inny słownik języka polskiego PWN, tom 1-2, wyd. 2 (starsze wydanie to Inny słownik języka polskiego Mirosława Bańki).
  • Słownik onomatopei, czyli wyrazów dźwięko- i ruchonaśladowczych, Mirosław Bańko.
  • Wielki słownik frazeologiczny PWN z przysłowiami, red. Anna Kłosińska, Elżbieta Sobol, Anna Stankiewicz – ładnie wygląda, ale jeśli macie WSJP, to tam znajdziecie już niezbędne informacje, poza tym frazeologizmy są zaskakująco dobrze opisane także w sieci. Na pewno nie jest to słownik pierwszej potrzeby.
  • Wielki słownik etymologiczno-historyczny języka polskiego, Krystyna Długosz-Kurczabowa – ciekawostka, bardzo rzadko przydaje się w pracy, jeśli nie pracujecie ze specyficznymi tekstami.
  • Słownik idiomów polskich PWN, Lidia Drabik, Elżbieta Sobol, Anna Stankiewicz – oceniam podobnie jak wyżej wymieniony słownik etymologiczny.
  • Słownik wyrazów bliskoznacznych/synonimów – między konkretnymi słownikami nie ma większej różnicy. Wszystkie potrzebne informacje można znaleźć w sieci, więc znów: raczej nie warto kupować w pierwszej kolejności, jeśli w ogóle.
  • Słownik eufemizmów polskich, Anna Dąbrowska.
  • Słownik peryfraz, czyli wyrażeń omownych, Mirosław Bańko.
  • Słownik polszczyzny potocznej, Maciej Czeszewski.
  • Słownik polskich przekleństw i wulgaryzmów, Maciej Grochowski – lektura iście edukacyjna. 😉
  • Wielki słownik skrótów i skrótowców, Piotr Müldner-Nieckowski.
  • Słownik pisowni łącznej i rozdzielnej, Edward Polański, Aldona Skudrzykowa.
  • Skróty i skrótowce, Anna Czarnecka, Jerzy Podracki.
  • Słownik interpunkcyjny, Jerzy Podracki, Alina Gałązka.
  • Słownik skrótów i skrótowców, Jerzy Podracki.
  • Podręczny słownik poprawnej wymowy polskiej, Władysław Lubaś, Stanisław Urbańczyk.
  • Słownik nazw geograficznych z odmianą i wyrazami pochodnymi, Jan Grzenia – może się przydać, ale warto mieć na uwadze, że bardzo dużą część tych informacji można znaleźć na stronie Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych.
  • Słownik paronimów, czyli wyrazów mylonych, Małgorzata Kita, Edward Polański.
  • Słownik poprawnej polszczyzny, Jan Grzenia.
  • Słownik porównań, Mirosław Bańko.
  • Słownik synonimów i antonimów, Małgorzata Marcjanik.
  • Leksykon ortograficzny, Edward Polański, Piotr Żmigrodzki.
  • Podręczny słownik ortograficzny współczesnego języka polskiego, Tomasz Karpowicz.
  • Słownik błędów językowych, red. dr hab. Ewa Rudnicka – słownik dostępny jest tylko w formie PDF, ale zawiera błędy oraz jest zaskakująco mało treściwy. Te kilkadziesiąt złotych można spożytkować na naprawdę dużo lepsze pozycje.

Źródła internetowe

Poradnie internetowe

Nie da się ukryć, że i owszem, poradnie są przydatnym i cennym źródłem informacji, ALE! Przede wszystkim należy pamiętać o tym, że niektóre porady są nawet sprzed kilkunastu lat i nie muszą być aktualne (co zdarza się całkiem często w poradni PWN), a kolejne są oceniane co najmniej jako kontrowersyjne czy nawet błędne. Innymi słowy: ostrożnie!

Blogi

Inne publikacje (praktyczne)

  • Edycja tekstów, Adam Wolański – redaktorzy szczerze nienawidzą tej książki za jej rozmiary i mało wygodny spis treści, ale właściwie nie wyobrażam sobie bez niej pracy. Znajdują się tu wszystkie niezbędne informacje zarówno o problemach, które można napotkać w tekście – choćby zapis cyfr albo ułamków – jak i te dotyczące np. wyboru odpowiedniego kroju pisma lub układu tekstu.
  • Poradnik autora, tłumacza i redaktora, Barbara Osuchowska.
  • Jak pisać i redagować, Anna Majewska-Tworek, Tomasz Piekot, Ewa Wolańska, Adam Wolański, Monika Zaśko-Zielińska – uważam, że ta pozycja nie przyda się, jeśli mamy już Edycję tekstów – to dosłownie „wersja demonstracyjna” tego, co można znaleźć w książce Wolańskiego. ALE! Jeśli często podróżujecie lub zdarza wam się pracować z tekstem w różnych dziwnych miejscach, to nie będzie to zły zakup.
  • Pisownia słownictwa religijnego, wyd. 2, red. ks. Wiesław Przyczyna i Renata Przybylska.

Inne publikacje (poprawnościowe, poradniki)

Poniżej znajdują się wszystkie publikacje, które nie pasowały do wcześniejszych kategorii.

  • Podręczna gramatyka języka polskiego, Alicja Nagórko.
  • Zasady pisowni i interpunkcji, Edward Polański.
  • Gramatyka języka polskiego, Tomasz Karpowicz.
  • Praktyczny poradnik językowy, Andrzej Markowski.
  • 497 błędów, Łukasz Mackiewicz.
  • Edytorstwo. Jak wydawać współczesne teksty literackie, Łukasz Garbal.
  • Walczymy z bykami, Ewa Kołodziejek.
  • Potyczki z polszczyzną, Ewa Kołodziejek.
  • Poprawnie po polsku. Poradnik językowy PWN, Aleksandra Kubiak-Sokół.
  • Gdzie postawić przecinek, Jerzy Podracki, Alicja Gałązka.
  • Piszemy poprawnie. Poradnik językowy, Aleksandra Kubiak-Sokół.
  • Poprawna polszczyzna. Hasła problemowe, Hanna Jadacka, Andrzej Markowski, Dorota Zdunkiewicz-Jedynak.
  • Polszczyzna wzorcowa w praktyce zawodowej redaktorów, Tomasz Karpowicz.
  • Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne, Andrzej Markowski.
  • Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia, Hanna Jadacka.
  • Kultura języka polskiego. Wymowa, ortografia, interpunkcja, Tomasz Karpowicz.
  • Wykłady ze stylistyki, Dorota Zdunkiewicz-Jedynak.
  • Mówi się. Porady językowe profesora Bralczyka, Jerzy Bralczyk.
  • Polszczyzna płata nam figle, Jerzy Podracki.
  • Polszczyzna znana i nie znana, Andrzej Markowski.
  • Jak dobrze mówić i pisać po polsku, Andrzej Markowski.
  • Język polski. Poradnik profesora Andrzeja Markowskiego, Andrzej Markowski.
  • Odpowiednie dać rzeczy słowo. Szkice o współczesnej polszczyźnie, Jan Miodek.
  • Kultura języka w teorii i praktyce, Jan Miodek.
  • Polszczyzna na co dzień, red. Mirosław Bańko.
  • Nowe formy i normy, czyli poprawna polszczyzna w praktyce, red. Katarzyna Kłosińska.
  • Wykłady z polskiej składni, Renata Grzegorczykowa.
  • Ćwiczenia ze stylistyki, Dorota Zdunkiewicz-Jedynak.
  • Wykłady z polskiej fleksji, Mirosław Bańko.
  • Czasownik polski, Zygmunt Saloni.
  • Sztuka pisania. Przewodnik po tekstach użytkowych, Monika Zaśko-Zielińska, Anna Majewska-Tworek, Tomasz Piekot.
  • Zarys gramatyki polskiej, Alicja Nagórko.
  • Wszystko zależy od przyimka, Jerzy Bralczyk, Andrzej Markowski, Jan Miodek.
  • Trzy po 33, Jerzy Bralczyk, Andrzej Markowski, Jan Miodek.
  • Jak pisać? Razem czy osobno? Poradnik ze słownikiem, Edward Polański, Aldona Skudrzykowa.
  • Poradnik interpunkcyjny, Edward Polański, Marek Szopa, Ewa Dereń.

DTP, skład

Wszystko o projektowaniu książki – osobna kategoria, bo to wiedza, która może się przydać, ale nie jest redaktorowi niezbędna.

  • Typografia książki. Podręcznik projektanta, Mitchell Michael, Wightman Susan.
  • Architektura książki, Andrzej Tomaszewski.
  • Elementarz stylu w typografii, Robert Bringhurst.
  • Detal w typografii, Jost Hochuli.
  • Pierwsza pomoc w typografii, Hans Peter Willberg, Friedrich Forssman.
  • Typografia typowej książki, Robert Chwałowski.

Mogą się przydać

Kategoria ostatnia, w której umieszczam wszystkie pozycje związane mniej lub bardziej bezpośrednio z pracą redaktora. Nie dotyczą one bezpośrednio pracy z tekstem.

  • Autor – Wydawca, Andrzej Karpowicz.
  • Czytaj jak profesor. Nietypowe i ciekawe wskazówki, jak czytać między wierszami, Thomas C. Foster.
  • Proces dramatopisarstwa, Michael Wright.
  • Bohater o tysiącu twarzy, Joseph Campbell.
  • Dobrze się myśli literaturą, Ryszard Koziołek.
  • Światotwórstwo w fantastyce, Krzysztof M. Maj – uwaga, typowa praca naukowa, raczej nie do poduszki.
  • Narratologia. Wprowadzenie do teorii narracji, Mieke Bal.
  • Magia słów. Jak pisać teksty, które porwą tłumy, wyd. 2, Joanna Wrycza-Bekier – przydatne, jeśli zdarza się wam pracować z tekstami marketingowymi, ale zaznaczam, że to raczej wiedza dość podstawowa.
  • Geniusz, Andrew Scott Berd.
  • Jak dobrze pisać. Od myśli do tekstu, Jolanta Maćkiewicz.
  • Konteksty stylistyki. Od orędzia do mowy noblowskiej, Elżbieta Sękowska.